Waarom kleuren sommige velden geel-oranje in het voorjaar?

Door: Hinse Boonstra

De afgelopen jaren zien we elk voorjaar een discussie op gang komen over velden die geel kleuren. De gele velden lijken inmiddels een symbool geworden in het debat over de toekomst van onze landbouw en voeding. Het geel wordt daarbij onder andere in verband gebracht met de veiligheid voor mens en milieu en het verlies van biodiversiteit. Belangrijke thema’s die om een open en goed geïnformeerde dialoog vragen. Hieronder een aantal punten die als input voor een dergelijke dialoog kunnen dienen.

Waar komt het geel vandaan?

De gele kleur van graslanden en akkers met groenbemesters, komt omdat boeren de velden behandeld hebben met een onkruidbestrijdingsmiddel. Het middel doodt de planten, deze sterven en krijgen geel-oranje herfstachtige kleuren.  

Waarom zien we de gele velden juist in het voorjaar?

In het voorjaar brengen boeren hun land in gereedheid voor het nieuwe groeiseizoen. Grasland kan bijvoorbeeld opnieuw worden ingezaaid met gras of het gras wordt vervangen door een ander gewas. Op akkerland groeit in herfst en winter vaak een groenbemester die plaats moet maken voor een voedselgewas. Om een nieuw gewas te kunnen inzaaien zal oud gras of een groenbemester eerst moeten worden verwijderd. De nieuwe planten kunnen anders niet kiemen. Een niet goed verwijderd oud gewas kan bovendien als onkruid terugkomen.

Waarom vervangen boeren gras door gras?

Er zijn twee belangrijke redenen waarom boeren grasland opnieuw inzaaien met gras. De eerste betreft veronkruiding. Ook in een weiland kunnen onkruiden gaan groeien. Als de grasopbrengst hierdoor teveel is gedaald kan het gras opnieuw worden ingezaaid. Een andere reden kan ouderdom zijn. Een graszode kan na verloop van tijd minder gaan opbrengen. Door oude planten te vervangen door nieuwe blijft de productiviteit op peil.

Waarom zaaien boeren groenbemesters?

Na de oogst in het najaar zaaien boeren vaak groenbemesters. Dit zijn planten die niet worden geoogst, maar die de boer kunnen helpen met het vruchtbaar houden van de akker en het tegengaan van het weglekken van meststoffen naar het milieu. De groenbemester verbetert met zijn wortels de bodemkwaliteit, stimuleert het bodemleven, neemt meststoffen op en vermindert erosie. De truc is dat de resten groenbemester tijdens de teelt van het volgende gewas langzaam verteren en daarbij voedingsstoffen vrijgeven en het bodemleven stimuleren.

Waarom gebruiken boeren bestrijdingsmiddelen?

Boeren kunnen verschillende methoden voor het verwijderen van gras of groenbemesters gebruiken. Dit kan bijvoorbeeld door te ploegen of met een onkruidbestrijdingsmiddel. Het nadeel van ploegen is dat dit de bodemstructuur kan aantasten, het meer tijd en brandstof kost, bepaalde onkruiden onvoldoende bestrijdt en levend plantmateriaal de bodem in werkt. Dat laatste kan nadelig zijn voor een volggewas. Dit zijn redenen waarom veel boeren kiezen voor een onkruidbestrijdingsmiddel. Het meest gebruikt zijn middelen op basis van glyfosaat omdat deze op veel verschillende onkruiden werken en ook de wortels van onkruiden afdoden.   

Zijn bestrijdingsmiddelen veilig?

Bestrijdingsmiddelen zijn zeer grondig onderzocht op risico’s voor mens en milieu en beoordeeld door onafhankelijke wetenschappelijke overheidsinstanties. In Nederland is dat het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) en in Europa de Europese Voedsel en Warenautoriteit (EFSA). Middelen worden alleen toegelaten als er geen risico’s voor de mens en geen onaanvaardbare risico’s voor het milieu zijn. De wettelijke monitoring van ons voedsel bevestigt de veiligheid voor de mens van toegelaten middelen. Resten van middelen (residuen) die in en op ons voedsel achterblijven komen bijna nooit boven de voedselveiligheidsnormen uit. Voor het milieu levert het gebruik van bestrijdingsmiddelen nog wel een uitdaging op. Het gebeurt, ondanks de grote verbeteringen van de afgelopen jaren, nog te vaak dat er milieunormen worden overschreden. Dit geldt overigens niet voor het gebruik van glyfosaat. Het gebruik van deze stof valt binnen de normen voor de ecologische waterkwaliteit.

Zijn gele akkers slecht voor de biodiversiteit?

Voordat er landbouw was, was alles natuur. Voor de teelt van gewassen is natuur ontgonnen. Dit was en is niet goed voor de biodiversiteit, want voor de meeste planten en dieren zijn akkers en weiden geen geschikt leefgebied. Landbouw is er echter niet voor niets. Het levert ons voedsel en materialen op. Het vervangen van oud grasland, het verwijderen van onkruiden of een groenbemester is hier onderdeel van. Het maakt daarbij voor de biodiversiteit waarschijnlijk niet uit of je dit met een bestrijdingsmiddel, een ploeg, een schoffel, de hand of een brander doet. Het feit dat op akkers en weiden weinig onkruiden / wilde planten staan betekent nu eenmaal minder biodiversiteit. Uiteraard kan het voor de biodiversiteit anders. De praktijk laat zien dat boeren die ruimte geven aan wilde planten meer biodiversiteit op akker en weide hebben. Dit gaat echter wel ten koste van de opbrengst. Dit kan dan ook alleen uit als dit financieel en, bij gelijkblijvende consumptie, met een verhoging van de productie elders wordt gecompenseerd. Dit laatste kan dan weer wel ten koste gaan van de biodiversiteit.

Waarom is er zoveel discussie over de gele velden?

De gele velden zijn symbool geworden in het maatschappelijke debat over landbouw en voeding. Het gaat daarbij al lang niet meer alleen over veiligheid en biodiversiteit, maar veel meer over hoe onze landbouw eruit moet zien. Moet deze kleinschalig of grootschalig zijn, willen we natuur op de akker of juist daarnaast, moeten we meer of minder technologie in de landbouw gebruiken, willen we grote of kleine bedrijven, moet het vlees of vegetarisch zijn en is lokaal voedsel niet beter? Met een symbooldiscussie over gele velden lossen we deze vragen uiteraard niet op. Het werkt ook sterk polariserend en dat helpt niet bij het vinden van goede antwoorden voor verdere verduurzaming van de landbouw. Dat laatste vraagt om een open debat over wat we van de landbouw willen en hoe we dat dan het beste kunnen bereiken.

Conclusie

Gele velden zijn het resultaat van het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen door boeren die hun velden klaar maken voor het inzaaien van een nieuwe gewas. Hier zijn goede redenen voor. De maatschappelijke discussie hierover wordt mede veroorzaakt door botsende beelden over hoe een duurzame landbouw eruit moet ziet. De gele velden zijn hier symbool in geworden. Het zou mooi zijn als we uit deze symbooldiscussie kunnen stappen en het kunnen gaan hebben over wat we van de landbouw willen. Daarna kunnen we het hebben over hoe we dit het beste kunnen realiseren. Misschien heeft het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen dan niet de voorkeur of blijkt juist dat dit gebruik zo gek nog niet is.

Hinse Boonstra, 28 maart 2019 (hinse.boonstra@bayer.com, 06 46024177)