Het is begin maart en de zon schijnt vandaag uitbundig. Harrie van den Elzen neemt de gelegenheid te baat om een bespuiting tegen appelbloesemkever uit te voeren. ,,Dat doen we met een insecticide op basis van koolzaadolie en dat werkt prima. Voorwaarde is wel dat de temperatuur hoog genoeg is, want de kevers moeten uit hun schuilplaatsen komen om ze goed te kunnen raken'', zegt hij terwijl hij de tank vult.

Appelbloesemkever behoort samen met schurft en rupsen tot de 'top drie van uitdaging' op het gebied van ziekten en plagen, vertelt de fruitteler. ,,Voor alle drie geldt dat er af en toe een bespuiting nodig is met een biologisch middel, want met alleen resistente rassen en bestrijding via natuurlijke vijanden red je het gewoon niet.'' Ingrijpen met 'middelen van buitenaf' heeft zeker niet zijn voorkeur, zo benadrukt Van den Elzen, ,,maar bij appelbloesemkever, schurft en rupsen is het de enige manier om enigszins verzekerd te zijn van een nette oogst.''

Twee andere lastige en snel oprukkende bedreigingen in de bioteelt, die hij ook graag even wil benoemen, zijn regenvlekkenziekte en boswantsen. ,,Regenvlekkenziekte veroorzaakt donkere vlekken op de appels en treedt vooral op als de appels te lang nat blijven. In de gangbare teelt pak je deze schimmel vanzelf mee in de reguliere bespuitingen, wij kunnen er eigenlijk niks tegen doen. Bovendien lijkt het erop dat mijn appelrassen – Rode Topaz, Santana en Natyra – er vrij gevoelig voor zijn. Dat maakt het extra lastig om de schimmel een halt toe te roepen'', zo legt de fruitteler uit. Ook de populatie wantsen, en dan met name boswantsen, ziet hij met de stijgende temperaturen steeds verder toenemen in zijn boomgaard. ,,Boswantsen hebben – voor zover we weten – geen natuurlijke vijanden en er is ook geen biologisch bestrijdingsmiddel voor beschikbaar. Het kan dus nog wel eens een hele puzzel worden om die beestjes in toom te houden.''

Hoewel de genoemde ziekten en plagen voor de nodige hoofdbrekens zorgen, ziet Van den Elzen ze toch eerder als een uitdaging dan een bedreiging. ,,Ik ben inmiddels 35 jaar biologisch teler en heb wel meer lastige ziekten en plagen voorbij zien komen. Voor mij is het altijd een enorme drijfveer geweest om – zoals ik dat zie – zo schoon en natuurlijk mogelijk te werken. Daarom stellen we alles in het werk om ziekten en plagen via natuurlijke bestrijding onder de duim te houden en zo min mogelijk biologische gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken'', zo benadrukt de fruitteler nog maar een keer.

Natuurlijke vijanden zoals oorwormen, gaasvliegen en lieveheersbeestjes worden daarom op het bedrijf maximaal in de watten gelegd. Zo zijn de hagen rondom de boomgaard extra breed en divers aangeplant en worden er bloemranden in overblijvende hoeken en in uitgefreesde groenstroken gezaaid. Verder zijn er op het bedrijf zo'n 100 nestkasten opgehangen voor verschillende vogelsoorten, is er een grote paddenpoel aangelegd voor verbreding en verrijking van het biotoop en houdt Van den Elzen ook zelf bijen om de bestuiving van het fruit te optimaliseren. ,,Eigenlijk bedenk ik van alles om de biodiversiteit op het bedrijf te stimuleren en tegelijkertijd de opbrengst en de kwaliteit van het fruit zeker te stellen. Die twee doelen gaan niet altijd samen en je ziet ook niet elk jaar de effecten die je graag zou willen zien. Maar over de jaren heen zie je dat een rijke natuur echt balans brengt in de boomgaard en dat veel problemen zichzelf oplossen.'' 

Hoewel de vogels in de boomgaard flinke hoeveelheden rupsen kunnen verorberen – 'een mees kan per seizoen wel 10 kilo rupsen eten' – is dit uiteindelijk niet genoeg om ze afdoende te bestrijden. Om die reden zet Van den Elzen al meer dan tien jaar het biologische middel Xentari in. Dit preparaat op basis van de bacteriestam Bacillus thuringiensis ssp. aizawai breekt in de darmwand van de rups af tot toxinen, waardoor deze verschrompelt en afsterft. De fruitteler is al vele jaren zeer te spreken over werking van Xentari. ,,Jaarlijks zet ik het twee, soms drie keer in, zowel in appel als in peer. En in al die jaren heeft het middel me eigenlijk nooit in de steek gelaten'', vertelt hij. Behalve over de goede werking (met name op jongere rupsen), is de teler ook erg te spreken over de vriendelijkheid van het middel. ,,Rupsen doden is één, maar ik kijk ook graag verder naar de gevolgen voor andere organismen. Behalve dat Xentari heel specifiek tegen rupsen werkt, laat het ook geen residu na en is het daardoor niet schadelijk voor vogels die de dode rupsen opeten. Dat aspect weegt voor mij best zwaar'', aldus Van den Elzen.

Xentari kan het beste toegepast worden wanneer de rupsen actief zijn; dus bij voorkeur bij een temperatuur boven de 15 °C. Verder is het essentieel dat alle blad goed geraakt wordt, zodat vretende rupsen het middel ook daadwerkelijk opnemen. ,,Met name bij bladrollers, die zichzelf in het blad rollen, zijn een goede spuittechniek en voldoende water doorslaggevend voor een goed resultaat'', zo weet Van den Elzen. Ook belangrijk is dat de rupsen zo vroeg mogelijk worden aangepakt, liefst wanneer ze zo klein mogelijk zijn. ,,De eerste bespuiting moet je eigenlijk al uitvoeren zodra de eerste groene bladdelen zichtbaar zijn. Daarmee kun je al een flinke slag slaan. Vaak is een tweede bespuiting na 10 tot 14 dagen voldoende om de rupsenpopulatie zodanig terug te dringen dat ze nauwelijks schade meer kunnen veroorzaken.''

Hoewel de fruitteler eerder aangaf liever geen van 'middelen van buitenaf' te gebruiken, wil hij voor Xentari wel een uitzondering maken: ,,De vraatschade door rupsen is gewoon te groot zonder de aanvullende steun van een biologisch middel. Met Xentari kun je rupsen in ieder geval op een zeer vriendelijke manier bestrijden. Dus als je het mij vraagt zou élke fruitteler het moeten gebruiken.''