Bewust beschermd: gezond eten voor iedereen

Gezond eten willen we allemaal, maar wat als dat te duur wordt en gezond eten alleen is weggelegd voor een welgestelde elite? Bayer Crop Science maakt zich zorgen over de situatie in de land- en tuinbouw en roept op tot consistente, effectieve en toekomstgerichte regelgeving.

De Nederlandse land- en tuinbouw verkeert op een kantelpunt: oogsten blijven stabiel of nemen af_iii, prijzen van verse groente en fruit nemen toe_iii en mensen eten minder groente en fruit_iv. De relatie tussen productie, prijs en consumptie is complex en wordt door veel factoren beïnvloed, maar een belangrijke factor in de voedselproductie en dus in de voedingsketen vormt de inzet van gewasbeschermingsmiddelen. Gewasbeschermingsmiddelen ondergaan een uitgebreide en diepgaande toelatingsprocedure, waardoor het middelenpakket constant in ontwikkeling is. Het middelenpakket is sinds de invoering van toelatingsprocedures steeds beter (d.w.z specifieker, selectiever en effectiever) geworden. Echter, de laatste jaren stellen we een aantal zorgwekkende ontwikkelingen vast:

1. Aantal gewasbeschermingsmiddelen met 28% afgenomen

Sinds 2015 is het aantal synthetische gewasbeschermingsmiddelen met 28% afgenomen. Dit komt voornamelijk door de invoering van zgn. cut-off criteria in EU verordening 1107/2009. Bij de cut-off criteria wordt enkel naar de intrinsieke stofeigenschappen en niet naar de toepassing (blootstelling) van het middel gekeken. Hierdoor is het mogelijk dat risico’s die we algemeen accepteren, niet acceptabel zijn voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen₁.

2. Gewasbeschermingsmiddelen verbieden is niet per se verduurzaming

Het verbieden van synthetische gewasbeschermingsmiddelen is niet hetzelfde als verduurzaming. Sterker nog, een smaller middelenpakket kan leiden tot meer en intensiever gebruik van de resterende middelen aangezien resistentie richtlijnen niet meer opgevolgd kunnen worden. Immers, een smaller middelenpakket werkt resistentievorming in de hand en bestaande resistenties worden eerder doorbroken. Dit is een zorgelijke situatie en ondermijnt de inzet van veredeling op resistente gewassen.

3. Geen enkele teler gaat ‘voor de lol’ spuiten

Telers voelen zich miskend in hun vakmanschap. Er is geen enkele teler die ‘voor zijn lol’ gaat spuiten, daarvoor zijn de kosten₂ en de mogelijke gewaseffecten₃ te hoog. Op dit moment verdwijnen er teelten uit Nederland en/of worden er vrijstellingen aangevraagd₄ en/of worden ongeoorloofde praktijken toegepast. Vaak wordt hierbij verwezen naar economische redenen, maar onderliggend speelt dat de kosten van arbeid om onkruid, ziekten en plagen te beheersen niet meer opgebracht kunnen worden.

Geen geharmoniseerd en consistent beleid

Echter, onder druk van het maatschappelijk debat voelen veel (publieke) grondeigenaren zich geroepen aanvullende restricties op het gebruik van gewasbescherming door te voeren. Op dit moment hebben 8 gemeenten₅ een gedeeltelijk verbod doorgevoerd₆, werken 3 provincies₇ aan een verordening om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te beperken en nemen verschillende waterschappen beperkende maatregelen. Er kunnen goede redenen zijn om een beperking op te leggen, maar door gebrek aan afstemming ontstaat er een lappendeken van ge- en verboden. Voor een boer, zeker indien hij of zij percelen van verschillende grondeigenaren pacht, is dit een ongewenste situatie. Wij roepen op tot een geharmoniseerd en consistent beleid zonder lokale wildgroei aan niet-gefundeerde beslissingen.

^{Figuur 1. Gerooide fruitboomgaard in de Betuwe. Door het wegvallen van gewasbeschermingsmiddelen stijgen productiekosten en zijn sommige teelten niet meer rendabel.}

.

Gepolariseerd debat over gewasbeschermingsmiddelen

Het debat over gewasbeschermingsmiddelen raakt steeds verder gepolariseerd. Boeren hebben niet zelden te maken met agressie tijdens hun werkzaamheden en ook werknemers van producenten, zoals Bayer, hebben te maken met negatieve beeldvorming. Andersom zijn er helaas ook voorbeelden. Het is goed dat het debat gevoerd wordt en, als sector, hebben we onvoldoende uitgelegd waarom gewasbeschermingsmiddelen soms nodig zijn. Net als medicijnen soms nodig zijn, maar dat dit niet losstaat van een gezonde leefstijl. Zo is het ook in de landbouw, door goed uitgangsmateriaal (zaad), goed bodembeheer, ruime rotaties en het aantrekken van nuttige insecten (natuurlijke bestrijders) kunnen veel problemen voorkomen worden, maar niet alle en daarom blijven gewasbeschermingsmiddelen nu en in de toekomst essentieel.

.

Intergated Crop Management

Wij zien een transitie naar een geïntegreerd teeltsysteem, waarbij zoveel mogelijk gewerkt wordt met groene, biologische en/of ‘laag risico’-middelen en er een verschuiving plaatsvindt van product verkoop naar andere verdienmodellen zoals abonnementen op ziekte- en plaagbestrijding. Tenslotte hebben wij ons tot doel gesteld om in 2030 de milieu-impact van gewasbeschermingsmiddelen met 30% te reduceren en de omzet van biologische middelen te verdubbelen. Verder ondersteunen wij de doelstellingen uit het uitvoeringsprogramma Toekomstvisie Gewasbescherming.

.

^{Figuur 2. Risico = gevaar x blootstelling. Een haai is intrinsiek gevaarlijk, maar zonder blootstelling is er geen risico. Dit principe wordt breed toegepast, maar bij een belangrijk onderdeel van de toelatingsprocedure van gewasbeschermings-middelen wordt aleen gekken naar het intrinsieke gevaar.}

.

Consistente, effectieve en toekomstgerichte regelgeving

Kortom, er staat veel op het spel in de land- en tuinbouw en wij werken volop aan werkelijk duurzame oplossingen. Hierbij is ook al heel veel bereikt (Figuur 3). Om dit proces voort te kunnen zetten vragen wij u om in te zetten op:

• Boeren en bedrijven willen meer dan alles voorspelbaarheid en eenduidigheid. Zorg daarom voor een geharmoniseerd en consistent beleid;
• Let bij het verbieden van middelen op het effect op teelten. Onderzoek de mogelijkheden van geen verbod zonder alternatieven;

• Zorg voor een effectief middelenpakket met voldoende ruimte voor resistentiemanagement; één middel tegen een bepaalde schimmel is niet voldoende; hier zijn internationale richtlijnen voor₈;
• Wees toekomstgericht: door klimaatverandering komen er nieuwe ziekten en plagen en kunnen schimmels overwinteren wat tot de vorming van mycotoxinen kan leiden. Dit kan grote gevolgen hebben voor de voedselveiligheid.

^{Figuur 3. Gewogen trend van de verkochte hoeveelheid van alle werkzame stoffen in gewasbeschermings-middelen sinds 2011v}

---

Op 29 oktober zijn de landelijke verkiezingen en bepalen we wie ons land mag regeren. Een belangrijk moment, want er liggen grote vraagstukken op tafel, o.a. over de inrichting van ons land. Vraagstukken als welke teelten waar en onder welke omstandigheden plaatsvinden vragen politieke draagkracht. Bayer Crop Science is zich bewust van de uitdagingen die hier liggen: hoe zorgen we voor gezond voedsel, een schone milieu en een vitaal platteland? We roepen de politiek op tot consistent, effectief en toekomstgericht beleid middels onze position paper.

Christy van Beek (PhD)

Sustainability and Food Chain Lead

---

_Bronnen

_{1 Een goed voorbeeld is cafeïne: Cafeïne is een carcinogene stof, maar wordt algemeen genuttigd. In de toelating van gewasbeschermingsmiddelen wordt voor carcinogeniteit enkel naar de stofeigenschap gekeken en niet naar de blootstelling. Hierdoor is het mogelijk dat een boer wel koffie (cafeïne) mag drinken, maar niet mag spuiten.}

_{2 Dit betreft de kosten van zowel het product als de arbeidskosten om het toe te passen.}

_{3 Veel producten leiden tot gewasschade en daardoor een lagere oogst. Dit is vergelijkbaar met bijwerkingen van een medicijn. Om deze reden zullen boeren altijd zo effectief mogelijk omgaan met gewasbeschermingsmiddelen.}

_{4 Nederland is terughoudend in het verlenen van vrijstellingen in vergelijking met andere EU landen. Als producent is een systeem gebaseerd op vrijstellingen geen wenselijke situatie.}

_{5 Dit zijn de gemeenten Olst-Wijhe, Raalte, Dalfsen, Hengelo, Almelo, Enschede, Peel en Maas en Doetinchem.}

_{6 Vaak betreft dit een verbod op het gebruik van glyfosaat, omdat dit zichtbaar is. Glyfosaat leidt niet tot overschrijding van de milieukwaliteitsnormen.}

_{7 Dit zijn de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Noord-Brabant.}

_{i https://www.foodlog.nl/artikel/europese-groenteproductie-zakt-weg}

_{ii https://edepot.wur.nl/639892}

_{iii https://www.gfactueel.nl/na-2-jaar-forse-stijging-in-2024-weer-duurdere-groente/}

_{iv https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/06/14/nederlander-eet-minder-groenten-en-fruit-door-inflatie}

_{v https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2021/08/05/harmonised-risk-indicator-hri-in-nederland}

_{8 Dit zijn de zogenoemde FRAC richtlijnen: www.frac.info}